Pierwsza zachowana wzmianka o Przeworsku pochodzi z roku 1280 r., jednak bazując na wynikach prac archeologów z pewnością można uznać za fakt, iż na przełomie IX i X wieku istniał tu gród zwany "kniażym grodziszczem". Za czasów panowania króla Kazimierza Wielkiego wieś Przeworsko weszła w posiadanie rodziny Tarnowskich, a był to rok 1340. Pięćdziesiąt trzy lata później kolejny król nadał miastu przywilej lokacyjny na prawie polskim, a następnie przeniósł je na prawo niemieckie. Od tego czasu przez kolejne kilka wieków miasto Przeworsk pozostawało własnością rodów: Tarnowskich, Kostków, Ostrogsich aż wreszcie Lubomirskich herbu Szreniawa. Ci ostatni, jako potomkowie właścicieli miasta (XIX w., Przeworsk przestaje być miastem prywatnym) przebywali w nim do 1944 roku.
   Mając na uwadze siedziby właścicieli ziemi przeworskiej, opierając się na archiwalnych dokumentach jako pierwsza wzmianka mówi o średniowiecznym zamku Tarnowskich (koniec XV w.). Później dowiadujemy się jeszcze o pałacu pod Przeworskiem, który razem z zamkiem służył jako tymczasowe miejsce pobytu właścicieli. Bardzo szybko rosła potęga, prestiż oraz majątek Lubomirskich dlatego hetman polny i marszałek wielki koronny Jerzy Sebastian Lubomirski i prawdopodobnie jego syn marszałek wielki koronny Herakliusz Lubomirski zamówił u Tylmana z Gameren architekta wykonanie planów nowoczesnej siedziby. Plany te są datowane na lata 60. - 70. XVII wieku, niestety z niewidomych przyczyn nie zostały zrealizowane. Jak podają źródła pod koniec XVIII w. istniała na terenie miasta późnorenesansowa siedziba, którą był dwór o cechach obronnych. O jego charakterze świadczą do dziś zachowane potężnej grubości mury i sklepienia kolebkowe w salach parteru, jak również system sklepionych piwnic wysuniętych w głąb parku. Dwór otoczony był ogrodem włoskim o charakterze rekreacyjnym podzielonym na kwatery warzywne, przez które przebiegał szpalery lip, kasztanowców, i grabów jednocześnie tworząc aleje spacerowe. Do dziś pozostałości tych szpalerów należą do najstarszych drzew na terenie parku.
   Budowę pałacu w Przeworsku zawdzięczamy księżnej Izabeli z Czartoryskich Lubomirskiej. Mieszkając na zamku w Łańcucie miała bardzo blisko do swojego ukochanego wychowanka Henryka Lubomirskiego, dla niego właśnie stawiała pałac. 
   Przy budowie nowej siedziby zatrudnieni byli artyści i architekci związani z Łańcutem oraz ich właścicielami. Wśród nich znalazł się Jan Griesmayer oraz Christian Piotr Aigner. Wykonaniem wystroju wnętrz a szczególnie pomieszczeń znajdujących się na pierwszym piętrze, zlecone zostało znanemu sztukatorowi Fryderykowi Baumanowi. budowę pałacu zakończono w roku 1807, ponieważ w tym okresie książę Henryk poślubił w Dreźnie księżniczkę Teresę Czartoryską. 
   Bryła pałacu, posiadała cechy angielskiego klasycyzmu w dodatku urozmaicona została przez ustawiony przy elewacji zachodniej rząd filarów na których podtrzymany był taras. Podziwiano nie tylko galerię rzeźby mieszczącą się w podcieniu wspomnianego wcześniej tarasu, ale również piękne sztukaterie Baumana, kominki wg. projektu Aignera a szczególnie pokaźną kolekcję sztuki którą zgromadził Henryk Lubomirski.


   Przez długi okres czasu pałac był ważnym ośrodkiem życia kulturalnego i towarzyskiego. Przyjmowano w nim takie sławne postacie jak: Honore de Balzac, Zygmunt Krasiński. W miejsce dawnego włoskiego ogrodu Teresa i Henryk Lubomirscy zaprojektowali nowy układ parku w stylu angielskim. W drzewostanie oprócz krajowych gatunków drzew znalazły się m.in. sosna amerykańska tulipanowce i platany. W obrębie parku znajdowały się również obiekty wchodzące w skład pałacowego kompleksu, należały do nic: oficyny gościnna i kuchenna, dom rządcy, stajnie z powozownią oraz domem koniuszego, dom ogrodnika i dwie oranżerie.
   Działali tu również inni twórcy tacy jak Józef Bem późniejszy generał wojsk polskich bohater narodowy spod Ostrołęki i Timosoary, który w 1827 r. zaprojektował ogrzewanie systemem Meisnera - przez nawiew ogrzanym powietrzenm. Do dziś dnia można zobaczyć kanały powietrzne znajdujące się w muzeum pałacowym. Przebudowę pałacu prowadzono przez cały XIX w., starano się jednak aby zachować cechy klasycystyczno - romantycznej budowli.
   Podczas trwania II wojny światowej jak i w okresie powojennym zespól pałacowo - parkowy nie poniósł powazniejszych strat w zabudowie. Niestety jego cenne wyposażenie uległo rozproszeniu, wskutek grabieży okupanta hitlerowskiego jak i "wyzwoliciela" Armii Radzieckiej. Wiele elementów wystroju, eksponatów należnych niegdyś do pałacu znajduje się obecnie w kilku muzeach m.in. Muzeum - Zamku w Łańcucie, Muzeum Narodowym w Warszawie i innyn. Obecnie pałac jest siedzibą muzeum, otacza go dobrze utrzymany park, a w nim oranżeria i powozownia. 


Muzeum w Przeworsku Zespół Pałacowo - Parkowy
ul. Park 2
37 - 200 Przeworsk
Tel. 16 648 74 45

Tekst przygotowany w oparciu o materiały:
T. Budziński, "Zamki i Pałace Polski Południowo - Wschodniej", wyd. Libri Ressovienses, Rzeszów 1998.
www.muzeum.przeworsk.pl