Nazwa miasta wiąże się z jego położeniem. Przeworsk, ze względu na swoją przynależność do grodów obronnych, zbudowanych na zachodnim pograniczu ziemi przemyskiej, należał do lokalnego systemu obronnego. Miasto było niewątpliwie swego rodzaju przeszkodzą znajdującą się na szlaku handlowym i wojskowym. W tekstach źródłowych z XIV i XV w. odnaleźć można różne brzmienia nazwy Przeworsk. Do najczęściej powtarzających się zaliczyć trzeba: Przeworsko, Priwosy, Preworsko, Przeworszko. Jednak najbardziej prawdopodobnym wydaje się być pochodzenie od nazwy ruskiej Pereworesko. Dokonując analizy tej nazwy, należy wyjść od rdzenia wyrazowego "wor", "wora" utworzonego od słowa "wrzeć" lub prasłowiańskiego "wroti", co oznaczało zamykać, otwierać. Dodając zaś przedtostek "pere" oraz końcówkę "sk" lub "sko", pochodzenia średniowiecznego, otrzymamy pełną nazwę miasta.

 

   Początki miasta datowane są na przełom X i XI wieku, a ówczesny gród istniał w zachodniej części miejskiego wzgórza tam, gdzie później wzniesiono Klasztor i Kościół Bożogrobców. Jednak najstarsze ślady osadnictwa sięgają czasów znacznie wcześniejszych niż X wiek, bo młodszej epoki kamiennej, lat nawet 4,5 tys. p.n.e. Licznie znajdowane przedmioty kultury materialnej, również z późniejszych okresów świadczą, iż teren ten był zamieszkiwany nieprzerwanie. Jeden z takich okresów, datowany od I wieku p.n.e. do V wieku n.e., został nazwany okresem kultury przeworskiej charakteryzującym się wysokim poziomem rzemiosła, głównie hutnictwa, kowalstwa i garncarstwa oraz dalekosiężnym handlem. Stanowiska tej kultury ujawniono na początku XX wieku.  

   Przeworsk wchodził w skład Rusi Czerwonej, która to z kolei w X wieku należała do Polski. Okres od X - XIV w. był okresem bardzo burzliwym zw względu na częste walki o czerwono-ruskie terytorium. Ziemia ta doświadczyła panowania, ruskiego, polskiego, węgierskiego, a nawet przez pewien czas popadła w zależność lenną od Tatarów. 
  
   Pierwszą wzmianką o Przeworsku jako granicznym grodzie - mieście ważnym ośrodku politycznym, podaje latopis włodzimierski (wołynsko-hipacki) po rokiem 6789, którą to datę historycy identyfikują z rokiem 1280. Latopis wspomniany opisywał szeroko czyny wojenne ks. Lwa i ks. Włodzimierza Wasylkowicza z Wołynia w czasie organizowania wyprawy na Polskę.
   W wyprawie oprócz księcia Lwa i jego syna Jerzego brali udział Tatarzy pod wodzą chana Nogaja. Wyprawa ta zorganizowana została po śmierci Bolesława Wstydliwego (1278) i skierowana była na okolice Sandomierza i Krakowa. Książęta ruscy mieli wówczas pretensje do tronu krakowskiego i chcieli zająć graniczące z Rusią ziemi "na Ukrainie", czyli położone na kresach oby państw. Wyprawa ta podjęta na wiosnę 1280 roku (1281) nie udała się, a wojska ruskie i tatarskie zostały pod Koprzywnicą rozbite. W rewanżu za najazd Rusi na Polskę, Leszek Czarny, syn Kazimierza ks. kujawskiego, ks. sieradzkiego i łęczyckiego, ówczesny pan Małopolski, w kilka tygodni po wyprawie Lwa, uderzył na pograniczne ziemie ruskie i między innymi zdobył i spalił Przeworsko gród-miasto ks. Lwa po rusku nazywane "Pereworesk-grad". Mieszkańcy tego grodu zostali wybici.

   W następnych latach Kazimierz Wielki (1344) włączył Ruś Czerwoną w skład Królestwa Polskiego. Nie uchroniło to jednak tych ziem od zajęcia przez Węgrów w okresie panowania Andegawenów. Dopiero w roku 1387 królowa Jadwiga w wyniku zwycięskiej bitwy pod Stubnem zmusiła Węgrów do opuszczenia Rusi. Władysław Jagiełło w dowód pamięci i pomocy udzielonej mu przez rody małopolskie zapisał im liczne nadania ziemskie na Rusi Czerwonej.  
 
   W roku 1387 Jan z Tarnowa, wojewoda sandomierski i starosta ziemi ruskiej, otrzymał dystrykt, gród i miasto Jarosław oraz 14 wsi należących do włości jarosławskiej. Przeworsk wymieniony jest w tym przywileju na miejscu pierwszym. Nowy właściciel - Jan z Tarnowa wystarał się u Władysława Jagiełły o zezwolenie na złożenie w Przeworsku miasta. Zezwolenie to, z 1393 roku, zostało dodatkowo rozszerzone o arcyważny dla rozwoju miasta przywilej z 14 maja 1394 roku. Przywilej ten stwierdzał nie tylko nadanie miastu prawa niemieckiego zwanego średzkim, lecz również objęcie tymże prawem całej włości przeworskiej przez utworzenie dla wszystkich osad dominum przeworskiego odrębnego okręgu sądowego w Przeworsku przy zachowaniu jednak lokalnego sądu dla każdej wsi z osobna. Od tego czasu prawo miejskie zostało wzbogacone o tak ważną wolność gospodarczą, czyli swobodę wykonywania rzemiosła i prowadzenie wolnej sprzedaży wyrobów rzemieślników na osobnych kramach, ławach w jatkach i karczmach. Dokument lokacyjny nadał również miastu prawo targów i jarmarków, które miały się odbywać cotygodniowo w poniedziałki, zaś wszystkim ludziom przybywającym na jarmarki do miasta - pełną możliwość i wolność tak sprzedaży jak i kupna. Miastem rządził wójt pochodzący z wyboru pospólstwa, a zatwierdzony przez dziedzica. Sprawował on sądy miejskie przy pomocy ławników zwanych przysiężnikami. Organem wykonawczym wójta była rada miejska z burmistrzem jako przewodniczącym na czele. Do obowiązków rady miejskiej i burmistrza należało zajmowanie się administracją miasta oraz sprawami związanymi z handlem, rzemiosłem, policją miejską, a także czuwanie nad bezpieczeństwem miasta. 

   Dzień 29 kwietnia 1393 roku w kartach historii miasta zapisany jest jako data utworzenia w Przeworsku parafii. Stało się to dzięki staraniom Jana z Tarnowa czynionym u biskupa lubelskiego Jana, który przychylając się do prośby, przywilejem nadanym w Feurstenwaldzie ową parafię założył. Rok później biskup przemyski Maciej zatwierdził akt fundacyjny i parafię oddał Miechowitom - kanonikom regularnym, Stróżom Grobu Jerozolimskiego, zwanych również Bożogrobcami. W czasie gdy Miechowici przybyli do miasta, kościołem parafialnym był nieistniejący już kościół św. Katarzyny, rozebrany przez Austriaków, a stojący na Małym Rynku. W tym samym czasie rozpoczęto budowę kościoła i klasztoru OO. Bernardynów, których do Przeworska sprowadził prawdopodobnie, około 1467 r., marszałek wielki koronny Rafał Tarnowski. W 1470 roku Rafał Tarnowski i Spytek z Tarnowa przywilejem Kazimierza Jagiellończyka wcielił Przeworsk do ordynacji jarosławskiej, co jednak Zygmunt I uchylił w 1519 roku.

   W celu zapewnienia miastu należytego rozwoju Rafał Tarnowski z Jarosławia dokumentami spisanymi 5 kwietnia 1473 roku zatwierdził przywilej założyciela miasta Jana z Tarnowa oraz oddał miastu na własność, ratusz, ulicę, drogę dla bydła w kierunku Rozborza, wszystkie miejska postojów wozów wraz z pastwiskami dla wołów i konie. W drugiej połowie XVI wieku Przeworsk przeszedł z rąk Tarnowskich, w posagu Zofii - córka Jana Amora Tarnowskiego, do księcia Konstantego Ostrogskiego. Przeciwny temu był jednak brat Zofii - Krzysztof, kasztelan wojnicki. Wytoczył on dłuższy proces, który w rezultacie wygrał i dzięki temu Przeworsk został w rękach Tarnowskich.