Kościół farny to gotycka, olbrzymich rozmiarów budowla wznosi się na wzgórzu w zachodniej części miasta. Budowany w latach 1430 - 1473 na tzw. "Kniazim Grodziszczu" nad rzeką Mleczką, która wówczas tamtędy przepływała. Kościół ufundował Jan z Tarnowa w przywileju z 1394 roku. Wówczas istniał kościół św. Katarzyny oraz parafia erygowana przez bp. Lubelskiego, co stwierdza dokument wydany w Feurstenwaldzie w 1393 roku. Prawdopodobnie kościół ten okazał się zbyt mały i niewystarczający dla potrzeb duszpasterskich dużej parafii.
  
   Wkrótce fundator przekazał nową parafię zakonowi Bożogrobców, czyli Kanoników Regularnych Stróżów Grobu Jerozolimskiego. Kościół, konsekrowany w 1473 roku, otrzymał tytuł Świętego Ducha. Księża Miechowici - główni budowniczowie kościoła wzorowali się na pierwszym i generalnym w Polsce kościele Bożogrobców w Miechowie. Ten z kolei wzorowany był na budowli kościoła Bożego Grobu w Jerozolimie.
  
   Monumentalna, gotycka, imponująca budowla otoczona jest murem obronnym, basztą, a także murami klasztornymi z 1640 roku i zabudowaniem klasztornym. Brama główna stanowiąca element muru klasztornego ma kształt kapliczki. Na trzech wieżach (głównej i dwóch bocznych) widnieją krzyże z podwójnymi ramionami. Są one symbolem Bożogrobców zarządzających parafią przeworską przez cztery i pól wieku. Największa wieża w kościele, tworzy przedłużenie kościoła - jej wysokość to 40 metry. W niej mieści się główne wejście do świątyni, nad którym widnieje herb Leliwa. Oprócz wejścia głównego po obydwu stronach wieży znajdują się dwa boczne wejścia.
    
   Kościół z dawnym klasztorem Miechowitów - obecnie plebanią łączy delikatny, przy smukłych, wielkich budynkach i ładny krużganek wsparty na arkadach. Pochodzi on z 1724 roku. Przestronne, jasne, lekkie wnętrze kościoła wypełnia m.in. 12 ołtarzy, chrzcielnica, epitafia, ambona złocona i rzeźbiona, obrazy i inne przedmioty wyposażenia kościelnego. Powierzchnia posadzki (wykonanej z biało - czarnego marmuru karraryjskiego) całego kościoła wynosi 952 m kwadratowe. Długość kościoła ma 49 m. Z kolei wysokość kościoła sięga 20 m. Sklepienia w kościele są żebrowe, gwiaździste i krzyżowe. Prezbiterium zdobią: dużych rozmiarów ołtarz, stalle z XVIII wieku, nad którymi znajduje się loggia Lubomirskich. Stalle posiadają baldachim z 20 tablicami, na których widnieją cytaty z Pisma Świętego.  

   Prezbiterium i nawę główną dzieli wydatnie złocony łuk tęczowy przedstawiający krucyfiks wsparty na kuli ziemskiej (przełom XVI i XVII w.) Wokół łuku umocowano wyrzeźbione narzędzia męki Pańskiej.
 
  Czteroprzęsłową nawę główną od naw bocznych oddzielają arkady rozpięte na 6 wielobocznych filarach. Kruchta mieści się pod wieżą, natomiast na piętrze znajduje się miejsce dla chóru kościelnego i organy z 1900 roku.

   Do zakrystii przylegającej z lewej strony prezbiterium prowadzą żelazne drzwi i ostrosłupowy portal z kamienia. Z zakrystii przez podwójne drzwi (żelazne potem dębowe) można przejść do skarbca, w którym przechowywane są wartościowe, zabytkowe naczynia liturgiczne typu: monstrancje z XVII i XVIII wieku, ornaty, kielichy i inne. Ołtarz główny - najokazalszy i najcenniejszy - wykonany w stylu baroku toskańskiego pochodzi z 1693 roku. Centralne miejsce - figura Chrystusa Ukrzyżowanego, otoczona winoroślami, na szczycie płaskorzeźba ze sceną koronacji Maryi i Świętych. W dekorację ołtarza wkomponowano herb Bożogrobców i figurę ich patrona św. Augustyna i Jakuba Apostoła. Obecną kolorystykę uzyskał po pracach konserwatorskich w 2001 roku. 

   Wysoki artyzm prezentują również ołtarze boczne. W kościele znajduje się spiżowa chrzcielnica z 1400 roku  - najstarszy zabytek wyposażenia. Ma ona kształt kielicha ustawionego na marmurowych progach. Jej trzon posiada ozdobiony gzyms, pod którym widnieją gotyckie napisy, herby Bożogrobców, herby Leliwa, Topów i Nałęcz. Uwagę przyciągają medaliony obrazujące zmiany księżyca.  

   Wyjątkowo cennym zabytkiem kościoła farnego jest replika grobu Chrystusa z Jerozolimy. Przez północną nawę boczną można przejść do kaplicy Grobu Pańskiego, dobudowanej w XVII wieku. Kaplica Grobu Pańskiego to prawdziwy skarb parafii. Bożogrobcy propagowali kult Grobu Pańskiego (m.in. przez ruch pielgrzymkowy). Kult ten od czasów rozbiorów był ostro tłumiony w ramach pseudo-reformy józefińskiej. Potem został wznowiony. Przeworsk to jeden z niewielu ośrodków kultu Bożego Grobu w Polsce, a świątynia uzyskała rangę Sanktuarium Pańskiego. 

   Staraniem ks. prał. Adama Ablewicza, proboszcza parafii w Przeworsku w latach 1964-1989 Ojciec Święty Jan Paweł II 29 grudnia 1982 roku nadał kościołowi Ducha Świętego tytuł bazyliki mniejszej. Sanktuarium Bożego Grobu w Roku Jubileuszowym 2000 zostało ustanowione przez biskupa diecezji przemyskiej ks. Józefa Michalika kościołem stacyjnym.

   W styczniu 2000 roku ołtarz został poddany gruntownej konserwacji, która trwała ponad rok. Czteroprzęsłową nawę główną oddziela od prezbiterium bogato złocona tęcza, której centralnym punktem jest barokowy krucyfiks wsparty na kuli ziemskiej. Po obu stronach zawieszono narzędzia Męki Pańskiej. Dzięki staraniom obecnego ks. Proboszcza S. Szałankiewicza łuk ten został poddany gruntownej renowacji, dzięki czemu odzyskał pierwotny blask.

   Podczas prac remontowych w 2003 r. natrafiono na trzy płyty nagrobne: Rafała z Tarnowa, jego żony Anny z Szamotuł oraz Mużyły z Buczacza, herbu Awdaniec. Później odkryto jeszcze jedną płytę, ale nie zdołano ustalić, dla jakiej osobistości została wykonana. Wszystkie cztery zostały wykonane z brył piaskowca i wapienia, każda waży ponad 1200 kg. Na płytach widnieją ikonograficzne postacie zmarłych, herby rodowe i inskrypcje w minuskule gotyckiej. Jest to unikat na ternie Polski południowo - wschodniej. 

 

Bazylika pw. Ducha Świetego

Mury Bazyliki

 

Wieża Bazyliki

 

Strona WWW Bazyliki